Lý do cần tách giải phóng mặt bằng ra khỏi dự án đầu tư

Năm 2020, có 1.074 dự án trong tổng số 1.867 dự án được ghi nhận chậm tiến độ do liên quan công tác giải phóng mặt bằng (GPMB). Để hạn chế tình trạng này, Chính phủ giao cho Bộ KH&ĐT chủ trì phối hợp với các bộ, ngành xây dựng đề án thí điểm tách hỗ trợ, bồi thường GPMB, tái định cư ra khỏi dự án đầu tư.

Theo dự thảo, đề án đang lấy ý kiến các thành viên Chính phủ, Bộ KH&ĐT thừa nhận các dự án đầu tư công giai đoạn 2016-2020, điểm nghẽn lớn nhất là công tác GPMB. Đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng đội vốn của các dự án xây dựng hiện nay.

Tách thu hồi đất không phải là “cây đũa thần” nhưng…

Dự thảo đề án cho rằng khuôn khổ pháp lý cho việc thực hiện công tác GPMB trong dự án đầu tư hiện nay được quy định khá đầy đủ và toàn diện. Từng loại dự án khác nhau sẽ áp dụng các quy trình, thủ tục và chủ thể thực hiện khác nhau.

Chẳng hạn, đối với dự án đầu tư công, tùy vào nhóm dự án (A, B, C) việc GPMB có thể được tách riêng thành dự án độc lập, tiểu dự án hoặc thực hiện sau khi dự án được cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư. Tương tự, các dự án đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP) cũng được tách riêng dự án GPMB ở khâu triển khai hợp đồng.

Tuy nhiên, dự thảo đề án cũng xác định đây không phải là “cây đũa thần” để giải bài toán chậm tiến độ, đội vốn công trình. Điển hình như dự án sân bay Long Thành (Đồng Nai), ngay cả khi được Quốc hội đồng ý tách công tác thu hồi đất và xây dựng thành hai dự án riêng, thì việc triển khai GPMB, tái định cư của dự án này vẫn rất chậm.

“Điều này cho thấy dự án GPMB được tách riêng với đầy đủ các cơ chế, chính sách đặc thù và nguồn vốn vẫn có thể gặp vướng mắc trong chính bản thân việc thực hiện công tác này. Đó là khó khăn trong xác định nguồn gốc đất, người dân cố tình thay đổi hiện trạng đất, đất được truyền qua nhiều thế hệ…” – Bộ KH&ĐT nhận định.

Dù vậy, đề án nhận định trong hoàn cảnh các dự án đầu tư công trung hạn được phê duyệt, yêu cầu đẩy nhanh tiến độ là rất cấp bách. Việc tách công tác thu hồi đất ra khỏi dự án đầu tư sẽ tạo cơ chế thí điểm phục vụ xây dựng khung pháp lý nhằm đạt được một số lợi ích.

Cụ thể, việc tách thu hồi đất ra khỏi dự án đầu tư sẽ tạo điều kiện triển khai công tác GPMB ngay sau khi phê duyệt chủ trương đầu tư; phân định rõ trách nhiệm của từng cấp liên quan trong việc thực hiện GPMB; giảm bớt áp lực về mặt thời gian và tiến độ dự án cho chủ đầu tư…

Có người để quy trách nhiệm

Liên quan đến vấn đề này, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông cũng cho biết nhiều dự án giao thông đang chậm do công tác GPMB. Vì vậy, Bộ GTVT đồng ý việc tách công tác GPMB ra thành dự án riêng. Khi xong mặt bằng mới triển khai thi công xây lắp thì tiến độ dự án sẽ đẩy nhanh và có hiệu quả.

“Chẳng hạn, dự án Cát Linh – Hà Đông, việc thi công, lắp đặt ba năm là xong nhưng khởi công khi chưa có mặt bằng để khảo sát thiết kế nên kéo dài thời gian…” – ông Đông dẫn ví dụ.

Theo Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng, hiện nay khó khăn nhất của các dự án trung ương là công tác GPMB. Nếu giao cho địa phương thì địa phương mới chịu trách nhiệm, nếu không giao thì địa phương vẫn thực hiện nhưng trách nhiệm lại nằm ở trung ương, tức là của bộ quản lý ngành.

Với đề án này, phần GPMB sắp tới sẽ giao cho các địa phương. Theo đó, địa phương có thể dùng ngân sách của trung ương đã cấp qua các bộ để triển khai GPMB, hoặc có thể dùng ngân sách địa phương để thực hiện. Làm như vậy, địa phương sẽ linh hoạt, chủ động và nhanh hơn.

“Chúng tôi cho rằng nếu tách được và giao hẳn cho địa phương với trách nhiệm đó thì sẽ phân định rõ ràng trách nhiệm trung ương hay địa phương đối với các dự án của trung ương” – ông Dũng cho hay.